Tlahui-Medic. No. 15, I/2003


CastellanoRespuesta del Jefe Piel Roja de Seattle, al Presidente de los EE UU
EnglishLetter of Chief Seattle of the Suwamish Tribe, 1855
FrançaisDéclaration du Chef Indien Seattle au Grand Chef de Washington, 1855
ItalianoLettera del Gran Capo Seattle, al Presidente Degli Stati Uniti, 1855
ItalianoCabdill de la tribu Suwamish al president dels EUA, Frankiln Pierce
ItalianoTata Seathl, Suwanis markata qilqapa, Presidente Franklin Pierce EUA
ItalianoTlahui: Intercambio de Mensajes sobre el Jefe de Seattle
ItalianoExtracto Resumido del Libro Cacique Seattle. Cartas por la Tierra
ItalianoTexto Original del Discurso u "Oración" de Sealth
ItalianoEste mundo de la injusticia globalizada
ItalianoLa Enfermedad de la Organización Mundial de Comercio
ItalianoGenéricamente Hipócritas
ItalianoVirgen de Guadalupe S.A.
Italiano¿Ahora los "biopiratas" son los campesinos?
ItalianoInvitación al Seminario sobre Biodiversidad, Enero, 2003
ItalianoInvitación a Escribir en la Revista de Etnobiología

Tata Seathl (Seattle) Suwanis markata qilqapa, Presidente Franklin Pierce Estados Unidos markata, 1854 marana

Aymara aruru jaqukipiri: Román Crespo - Centro Marka
Calle Ignacia Zeballos 2441, Teléfono 380932, Cajón Postal 8134, La Paz, Bolivia.
E. mail: cmarka@pino.cbb.entelnet.bo
 

Washington jiliriru: Jilir Tata, iwjatamanakarü khitanista uraqixa alañataki.

Ukhamaraki, q'apa arumpi sawayawayïsta, sumankañataki, taqi chuyma. Munañamaxa munañamawa. Askikipanäya munañamaxa.

Uraqi alaña munatamaruxa nanakaxa amuyt'apxawa, lup'ipxawa; kunalaykutixa siti jan aljaña munapkasti, yatipxtwa nanakaxa, kunjamasa jumanakaxa mantanipxata uraqi katuri illapt'iri apt'ata nanakaru jiwayañataki.

Jilir irnaqiri Tata, Washington utata, yatiñamawa nayatxa, Seattle markata jiliripatwa, mä aruniki, qhana aruni; kunjamti q'ara jaqinakataki jallupächa, awtipächa kutt'anki ukhama aruxaja janiwa maytjiriti, aruxaxa warawaranakxamawa, pachpaki.

Jumaru jiskt'ama: ¿kunjamsa alasma-aljasma laqampu?, ¿kunjamsa alasma-aljasma uraqina junt'upa?.

Uka amtawixa janjamakiwa wakiskiti. Janiwa jiwasankiti chhuyu samaxa, janiwa jiwasankiti jalir umana qhant'apaxa. ¿Kunjamraki aläña munasmasti?

Nanakaxa, sumpuni amuyt'apxä, aljapjiristi, janicha. Yatiñamawa, nanakatakixa uraqixa kullana ajayuniwa; ukanxa sapa llijijkiri laphi, sapa ch'allapata quta laka; ch'amak urpü ch'umi; sapa qhana, sapa chuspina ch'iriqipa, ukanakaxa markaxana kullana ajayuwa, markanakaxana amtapawa, markajana lurawinakapawa. Quqanakana jaliri ch'amapaxa, wila janchina jaqinakana amtapawa.

Janq'u q'ara jaqina amayanakapaxa yurir uraqipata armasi, warawara taypinankana sarnaqatatpachata. Markaxana amayanakasasti janiw armasipkiti yuriw uraqitapata, ch'amanchiri uraqipata, kunalyakutixa uraqinxa Pachamama utt'ata, taqinin taykapa. Nanakaxa aka uraqitapxtwa, ukhamaraki uraqixa nanakpachpawa.

Panqaranakana q'apipaxa kullakanakxamawa; taruxä, kawallü, kunturï, jila-kullakanakarakiwa. Kharkanaka, chijipampanakana samapa, qallu kawalluna junt'upa, jaqimpi mayakiptwa, pachpa qamawini.

Ukatawa nanakaxa sustjasiptwa kunapachatixa Washington jilirixa uraqi alañ yatiyapxistu, munataparu; mayitamaxa ajsarañatakiwa.

Washington Jiliri tataxa, ukhamaraki yatiyayitu: jilt'ayataniwa uraqxi nananakatakxama, kawkintï utjasipxä, qamasipxä, nanak pura, kusisita.

Awki lantiwa sayt'ani Jach'a Jilir Washington tataxa, nanaka markachirinakaru uñjasa wawanakapjama. Ukata nanakaxa lup'isiptwa uraqi alaña munataparu. Uraqi aljañaxa, nanakatakixa, wali ch'amawa kunalaykutixa uraqixa Kullana Ajayuniwa. Lliphipkiri jaliri jawir umaxa janiwa umakikiti, achachilanakasan wilapawa. Siti aljapxamaxa aka uraqinakxa yatipxañamawa nanakatakixa Kullana Ajayuniniwa, ukhama yatichapxañamawa wawanakamaru. Ukhamaraki yatiñamawa liphipkiri quta umana sapa qhant'awa aruskipi nanakan jakawisa, markajana amtanakapa. Ukhamasa phajchana jalir umaja jupuqupaxa tatajan tatapan arupawa.

Jawiranakaxa nanakatakixa jila sullkapxiwa, pharxata laka t'akukayiriwa. Jawiranakaxa wampu sarayawayi, ukhamarusa wawanakäru manq'ayawayi. Siti aljapxama uraqxa, amtapxañamawa, ukhamraki; wawanakamaruxa yatichapxañamawa: jawiranakaxa nänakan jila-sulkapxiwa, ukhamaraki jumanakana; ukhamamkasa jumanakaxa uñjapxañamawa llamp'u chuymampi, kunjamti uñjaña jila-kullakaru.

Yatipxaraktwa kunjamati janq'u q'ara jaqinakaxa janiwa amuyt'apxiti jakawisa. Jupatakixa pachpakiwa jisk'a uraqisa jach'a uraqisa, kunalaykutixa jupaxa janiwa akankirikiti, yaqhaw jakawipaxa; jupaxa yaqha jaqiwa, arum purisa uraqita apsusi munañaparu. Uraqixa janiwa jila-sullkapäkiti, uraqixa awkhasiripawa. Uraqi irnaqäta chika chikaruwa jaytamukuwayi yaqharu tuqiru sarantasa. Jaytawayiwa tatapan-mamapan p'anpachanakapa, armxasisa. Pachamamana wawanaka paru uraqita jik'suwayi janis kunaskaspasa ukhama. Armt'awayiwa tatapa-mamapan p'anpachiwapa ukhamaraki wawanakapan munañanakapa. Mamaparuxa, kullana uraqiruxa, sullkachi, kullana laqamparuxa, ukhamaraki, kuna aljaña alaña q'ippsuña yanaskaspasa, iwisa aychaskaspasa, t'una qhispilljama. Munapayapaxa uraqi ch'amsuyi, inamayayt'a'yi, ch'ust'i.

Janiwa sum amuykti jumanakata, janiwa kuns siskiriskti, jakawixa jakawimantixa mayjawa. Machaqa markanaka sayt'ayatamaxa wila janchina jaqiruxa nayra ust'ayi. Inasa ukhamachi, kunalaykutixa wila janchina jaqixa uri jaqiwa, chuqila jaqiwa, janiwa amuykiti luratanakama. Q'ara jaqinanakana markapanxa ch'ajwawa jilatatäski, jinchunchasiñataki. Janiwa inst'añjamakiti kunjamsa quqa laphinakaxa jist'arasipxi panqarirpachana, kunjamsa ch'uspi chhiqaxa jalakipi. Inasa ukhamachi, kunalykutixa nayaxa chuqil jaqitwa, janiwa amuyt'irjamakti jichhurunakaxa. Markanakamana uxuxa jinchunchchirjamatakiwa.

¿Kuna kasta jaqiraki khititi jan ist'irjamaki garza jamach'ina jachapa, jan ukasti k'ayranakana k'awk'awpa qutalla lakana?

Wila janchina jaqitwa, janiwa amuykt'i. Jaqinakaxa munapxtwa wiju thaya phust'apa quta patana, ukhamarusa thayana muk'ipa, chika ur jallumpi q'umachata, ukhamaraki pinu jiq'impi k'apichasiña.

Wila janchina jaqitakixa samanaxa wali yaniniwa, kunanakatakï jakki taqiniwa sama samantawaytan, mayaki: uywa, quqa, jaqi. Janq'u q'ara jaqixa janjamakiwa sama samkiti kunjamti sullphiri jaqi, urut urutjama, thujsäpa jan mukt'iti. Siti uraqi aljapxamasti, amtapxañamawa samaxa nanakatakixa jakawiwa, samaxa taqinitakiwa. Siti uraqi aljapxamasti, jaytapxañamawa mä chiqa, patallt'ata chiqa, kullana ajayuni, sarañataki, takini, mukhiñataki panqaranakana k'apipa muxsanchata wayrana.

Uraqi aljaña amuyt'apxawa. Siti aljapxamasti, nanakaxa munapjawa jumanakanata jan armasiña, aka uraqina taqi jakiri uywanaka munapxañamawa jila-kullakarjama.

Chuqila uri jaqitwa, janiwa amuyt'añjamakiti nayatakixa kunjamsa waranq waranq jiwayata bufalu uywaxa ñusaski, thujsaski, pampanakana jaytata, janq'u jaqina illapt'ata, jalir trenatpacha. Chuqila jaqitwa, janiwa amuykti kunjamasa jaliri trenä, jiqt'asisa jaliri, wali yanini, bufalu uywatata juk'ampi, kunti nanakaxa kharsusipxirita manq'añataki, ukaki. ¿Kunaraki jaqisti jan uywanakanisti? Siti taqi kasta uywa chhaqaspasti jaqixa jiwaspawa sapaki uñjasisaxa, sapaki jan ajayuni. Kunalaykutixa kunti uywanakaru yanasini uka pachapawa jaqitakixa yanasini. Taqi kunawa mayaki, janiwa kunasa sapaki utt'atakiti.

Jumanakaxa wawanakamaru yatichapxañamawa uraqixa, kayu t'aqtawixa, achachilananakan qhillapawa. Wawanakamana uraqi suma uñjañpatakixa sapxañamawa uraqixa kunjamti jiwasanakaxa jaktan ukhamarakiwa jakaski achachilanankan ajayupampi.. Wawanakamarux yatichapxañamawa kunjantixa nanakaxa wawanakasaru yatichapxta. Uraqixa taykasawa, Pachamama. Kunti jan waliki uraqitaki, Pachamamataki, janiwa walikiti uraqina wawanakapataki. Kunapachatixa jaqixa uraqiru thusawaykixa jupa pachapawa thusasiki.

Ukhama yatitawa, uraqixa janiwa jaqinkiti, jaqiwa uraqinki. Jaqixa janiwa jakaña sawkiti, jupaxa jisk'a ch'anjamakiwa. Kunti sawuparu lurki jupa pachaparu lurasi. Kunti Pachamamaru yanasi uka pachapawa uraqina wawanakaparuxa yanasini.

Yatipxtanwa, taqi kunawa mayaki, k'anata, sawuta; mayacht'ata wilasjama.

Ukhamasa janq'u q'ara jaqinakaxa, Kullana Ajayu Diosapa jupampi sarnaqawayi, jupampi aruskipasi, janiwa sapakikiti, Taqiniwa mayakisna. Inasa jila-kullakasktan, Yatiñaniwa. Yatisktan puriñapa kunapachati janq'u jaqixa uñjayistani Diosapaxa jiwasana Diosaxa pachapawa. Inasa jupanakaxa amuyt'apchta Diosaxa jumanakankakiwa, kunjamti amtapxta uraqi katusiña jumanakatakiki. Jumanak pachpawa yatipxta, janiwa ukhamakiti. Yatipxtawa Jupaxa taqi jakasiri jaqin diospawa, qhuyapayañapaxa taqinitakiwa pachpaki, wila janchina jaqitaki, ukhamaraki janq'u janchina jaqitaki. Aka uraqixa wali yaniniwa Jupatakixa, aka uraqi ñanqhachañaxa Kullana Awkiru ñanqhachañawa.

Janq'u jaqinakaxa thaqhi sariripxarakiwa, inasa chhaqapchini yaqha markanata nayrt'aru. Siti ikiña inataki q'añuchatasti, inasa mä arumä jiwt'awaychita, phututjata jumana t'una q'anuchata yananakamatpacha. Ukhamasa uñjawayatawa, qhipuru uruna, qhananchata uruna, Diosaxa jumanakaru aka uraqiru puriwayapxtam wila janchini jaqinaqa apnaqañataki, Jupawa wakichpacha. Uka samixa nanakatakixa janiwa uñt'atakiti, ukatawa jan amuyt'añjamakiti kunanisa bufalo uywa chhaqaparuxa, uri cawallu axachiritaruxa; kunanisa kunapachati taqi k'uchu uraqina jaqina jiq'ipaki jiq'ini, ukhamarusa kunapachati aruskipiri alambrimpi k'anatani taqi uraqi.

¿Kawkinkaraki ch'ujña quqa uraqisti? Chhaqatawa. ¿Kawkinkisa jalir pakaxa? Chhaqatawa. ¿Kunarakini jaliri cawaluta, chuqiñata, irpamukutasti? Ukhama jakawixa tukusina, qalltañataki t'aqisiñ jakawi.


Curso de Etnomedicina y Herbolaria Mexicana
Mexican Ethnomedicine and Herbalist Course
Cours d'ethnomédecine et phytothérapie mexicaine
Diplomado en Medicina Tradicional de México y sus Plantas Medicinales
Diplomado en Temazcalli de México
Diplomado en Acupuntura y Medicina Tradicional de China
Búsqueda en Ciencias de la Salud
Regresar a Tlahui-Medic No. 15
Go back to Tlahui-Medic No. 15
Retourner à Tlahui-Medic No. 15



Tlahui Medic 15, 2003, desde el 25 de Agosto, 2006
Consultadas a Tlahui desde el 6 de Marzo, 1996



 
Medicinas Tradicionales y Alternativas - Traditional and Alternative Medicines - Médecines traditionnelles et douces. Herbolaria - Herbalist - Erboriste - Etnomedicina - Ethnomedicine - Ethnomédecine. Temazcalli - Temzcal. Biblioteca Virtual de Tlahui - Virtual Library - Bibliotheque Virtuelle - Libro Digital - Libro Electrónico - e-books - libro-e - livres - libros digitalizados - bajar - download - bibliothek - librose - consulta - linea - tlahui - digital - librairie

maya, marie, madrigal, mario, rojas, alba, astecas, aztecas, tolteca, toltecas, etnomedicina, etnoanatomia, etnofisiologia, entnopatologia, etnoetiologia, etnofitotaxonomia, calmecac, telpochcalli, macehualtin, macehuales, tepati, ticitl, chaman, nahual, chamanes, nahuales, tepoxtlatl, momaztli, texoxtl, tlamatepahtli, tecoania, temixiuitiani, papiani, panamacani, jardines, jardin, botánico, moctezuma, oaxtepec, libellus, medicinalibus, indorum, herbis, codice, badiano, martin, cruz, 1552, historia, general, cosas, nueva, españa, fray, bernardino, sahagun, cuerpo, humano, ideología, alfredo, lopez, austin, teotl, ometeotl, dualidad, temazcalli, temazcalteci, tzapotlatena, uxitl, tonatzin, xipetotec, tlamatini, ometecutli, omecihuatl, tonalamatl, calendario, macuilxochitl, vaticano, rios, sensibilidad, gustativa, alimentos, yerbas, hierbas, frio, caliente, frios, calientes, sensaciones, sapidas, acido, salado, dulce, amago, sabores, xiuhpatli, xiuh, herba, officinalis, quilitl, patli, xochitl, mecatl, identificacion, plantas, codice, badiano, nombres, cientificos, populares, anna, paola, bellucci, diplomado, tlahui, educa, medicina, tradicional, mexico, medicinales, flora, medicinal, indigenas, indigena, francisco, hernandez, fray, bernardino, sahagun, martin, cruz, juan, medicina, azteca, aztecas, topozan, zayolizcan, zayoliscan, cayolizcan, topoza, coyoluian, coyolozán, topozan, tepexiloxochitlacotl, ximenez, americana, buddleia, occidentalis, coyoluiam, miranda, valdes, zayolin, tlilxochitl, tlilsochil, tilisuchil, tilisochil, tilsuchil, tilsochil, tilijuche, tiljuche, vainilla, vanilla, epidendrum, vanilla, piper, boargei, cuernavacanum, planifolia, planifolia, fragans, angustifolia, phaeantha, tlil, tic, xochitl, tonacayohua, yolosochitl, yoloxochitl, flor, corazon, yolotl, magnolia, mexicana, hierba, mataduras, jolmashte, pirinola, anonillo, cocte, yolachi, guialacha-yati, quije-lechi-yate, hualhua, laurel tulipan, cocoijoyo, talauma, macrocarpa, tetzmitl, siempreviva, sedums, sedum, dondroideum, nohpalli, teamoxtli, amoxtli, tetzmitl, checapahtli, texiyotl, huitzquilitl, portulaca, dendroideum, jenny, rodriguez, flores, terapeutico, ritual, palenque, xochicalco, piedras, negras, temaz, calli, temazcaltoci, temazcalteci, temazcalero, sudador, depuracion, indigenas, mexico, mexicanos, estados, codice, zouche, nuttall, teozacualco, zaachila, xipe, totec, prehispanica, prehispanico, nahuatl, zapoteco, aztecas, oaxaca, temazcalli, temazcal, temascal, temazcales, temascales, tlahui, educa, medic, diplomado, mexico, medicina, tradicional, california, californianos, menelio, morales, guaycuras, cochimies, pericues, peninsula, baja, sur, paz, norte, ritual, copal, tabaco, ignacio, rio, miguel, venegas, francisco, xavier, clavijero, barco, juan, jacobo, baegert, segismundo, traval, virgen, loreto, fray, maria, salvatierra, albahacar, ocimun, micranthum, ayal, crescentia, alata, batamote, baccharis, glutinosa, cacaragua, vallesia, glabra, copalquin, hintonia, latiflora, chicura, ambrosia, ambrosioides, choya, opuntia, fulgida, epazote, chenopodium, ambrosioides, estafiate, ambrosia, confertiflora, flor, piedra, selaginella, guayaba, psidium, guajava, gordolobo, gnaphalium, oxyphyllum, guamuchil, pithecellobium, dulce, hierba, golondrina, euphorbia, hirta, hierba, indio, aristolochia, batucensis, hierba, manso, anemopsis, californica, huinolo, acacia, cochliacantha, manzanilla, matricaria, chamomilla, mangle, rojo, rhizophora, mangle, familia, rhizophoraceae, matanene, callaeum, macropterum, mezquite, prosopis, glandulosa, muso, lophocereus, schotti, naranjo, citrus, aurantium, palo, brasil, haematoxylon, brasiletto, palo, mulato, bursera, grandiflora, sábila, aloe, vera, salvia, hyptis, albida, sangrengado, jatropha, cinerea, sauce, salix, bonplandiana, tabachin, caesalpina, pulcherrima, tepehuaje, lysiloma watsoni, tojil, struthantus, palmeri, kuijt, toloache, datura, meteloides, torote, prieto, bursera, laxiflora, familia, burseraceas, vinorama, acacia, farnesiana, wereke, maximowisda, sonorae, medicos, indigenas, tradicionales, historia, clinica, signos, sintomas, molestias, padecimiento, enfermedad, dolencia, sintomas, signos, clinica, susto, espanto, mal, ojo, embrujamiento, alimentos, padecimientos, enfermedad, enfermedades, consultorio, consultorios, cabinet, salon, medico, medicos, medical, medecin, doctor, docteur, physician, medecin, virtual, curandero, healer, shaman, men, arztlich, doktor, arzt, mediziner, medizinmann, heiler, sorcier, guerisseur, consulta, consult, consulter, consejo, conseil, conseil, confer, refer, orientacion, asesoramiento, opinion, tip, hinweis, rat, ratschlag, suggestion, tuyau, avis, advice, counsel, bet, feeling, view, belief, mind, veredict, heranziehen, nachschlagen, konsultieren, befragen. consultation, reference, practice, consultation, meeting, conference, beratung, zum, nachschlagen, nformierung, beratung, praxis, arztliche, konferenz, tlahui, medic, medicina, medica, medicinal, medicine, medicament, medecine, medizin, medication, medicament, health, natural, tradicional, traditional, traditionnelle, alternative, ciencias, salud integral, acupuntura, acuponcture, homeopatia, naturopatia, reflexoterapia, quiropractica, medikament, arznei, arzneimittel, drug, cure, hierbas, herbs, herbolaria, herbalist, erboriste, plantas, plant, plante, plantes, plants, yerbas, fitoterapia, phytotherapy, phytotherapie, botanica, etnobotanica, ethnobobotany, pflanze, gewachs, etnomedicina, ethnomedicine, ethnomedecine, etnologia, ethnology, ethnologie, volkerkunde, temascal, temazcal, temazcalli, temascalli, antropologia, tradicional, ciencias, salud, sante, anthropology, anthropologie, mexico, mexique, cultura